Kriz, Kaos, İstikrar ve Güç Ekseni – 19

MEHMET BOZKUŞ

03.11.2025 - 12:51 Yayınlanma

NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ VE 21. YÜZYIL MADEN SAVAŞLARI: ABD SAVUNMA SANAYİSİ, TÜRKİYE VE KÜRESEL STRATEJİK DAYANIKLILIK

Yeni jeopolitik, jeoekonomik ve güç çağının görünmeyen cephesi; 21. yüzyılın enerji, teknoloji, yaptırımlar, ambargolar, tehditler ve güvenlik rekabeti artık yalnızca petrol ve doğalgaz üzerinden yürümüyor.

Küresel güç dengeleri, 21. yüzyılın “madenler çağı” olduğu nadir toprak elementleri (NTE) olarak adlandırılan 17 kritik mineral üzerinden yeniden şekilleniyor.

Bu elementler; neodim, praseodim, terbiyum, disprosyum, itriyum gibi yüksek teknoloji, savunma sistemleri, elektrikli araç motorları, roket yönlendirme sistemleri, uzay sistemleri, radarlar ve yenilenebilir yeşil enerji altyapılarında vazgeçilmez stratejik kaynaklar haline gelmiştir.

Bugün artık “enerji savaşları” yerini “maden savaşlarına” bırakıyor. ABD, Çin, Avrupa Birliği ve Türkiye gibi güç merkezleri bu yeni stratejik cephede kaynak güvenliği, tedarik zinciri bağımsızlığı ve teknolojik üstünlük için yoğun bir mücadele yürütüyor.

Günümüz savunma teknolojileri için vazgeçilmez üretim kaynağı olan NTE’lere sahip olan ülkeler büyük bir zenginliği elinde tutmakla kalmıyor; bu madenleri nihai ürün teknolojisine dönüştüren ülkeler ise 21. yüzyılın en güçlü teknoloji devletleri olarak küresel düzende kutup başı olma konumuna yükseliyor.

Nükleer gücün önüne geçme noktasına ulaşan NTE madenleri ile bugün insanlık yeni bir güç mücadelesi ile karşı karşıyadır.

Nadir Toprak Elementlerinin ABD Savunma Sanayisi Açısından Önemi

1) Askerî teknolojide vazgeçilmez rol

ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) nadir toprak elementlerini “ulusal güvenlik için kritik hammaddeler” olarak sınıflandırmaktadır. Bunun temel nedeni ABD savunma sanayisinin üretim riskleri ile karşı karşıya kalmasıdır.

NTE madenlerine ulaşamayan ABD, yeni düzende en güçlü aktör olma etkisini kaybedecektir. Dünya her alanda teknolojik bir çekişme ve kaos içindedir. ABD askeri teknolojisinin yaptırım ve tehdit gücünü kaybetmesi, ABD’yi sıradan ülke konumuna getirecektir.

Yüksek teknolojili savunma sanayi ürünleri sahada üstünlük kazandırırken masada söz sahibi olmanızı sağlar.

Bu elementler şu sistemlerde kullanılmaktadır:

F-35 savaş uçakları: Her bir F-35’in üretiminde yaklaşık 410 kg NTE kullanılır.

Patriot, THAAD, Aegis: Radar ve füze yönlendirme sistemlerinde terbiyum, neodim, disprosyum.

Uydu ve GPS sistemleri: İtriyum ve seryum ısı ve termal stabilite sağlar.

Lazer hedefleme sistemleri: Lantan ve neodim kullanılır.

Bu nedenle ABD, NTE tedarikinde dışa bağımlılığı “stratejik zafiyet” olarak görmektedir. ABD, bu zafiyetten çıkmak için gücünü tehdit ve baskı aracı olarak kullanarak NTE erişim politikaları yürütmektedir.

2) Çin’e bağımlılık ve jeopolitik risk

ABD’nin NTE arz zincirinin %70’inden fazlası Çin’den gelmektedir. Çin, dünya üretiminin %60’ını; işlenmiş nadir toprak oksitlerinin ise %99.9’unu kontrol etmekte, bu alanda küresel hakimiyet sağlamaktadır.

Bu durum ABD için jeopolitik baskı aracıdır. Çin 2010’da Japonya krizinde NTE ihracatını kısıtlayarak bu “stratejik silahı” fiilen kullanmıştır.

ABD bu riskleri azaltmak için:

Avustralya, Kanada, Vietnam, Grönland ile maden işbirliği kurmuştur.

Savunma Üretim Yasası ile milyarlarca dolarlık teşvik ayırmıştır.

Mountain Pass madenini yeniden devreye almıştır.

21. Yüzyılın Maden Savaşları: Güç Merkezlerinin Yeni Haritası

1) Çin: Küresel Maden İmparatorluğu

Çin, işlem kapasitesi ve insan kaynağı ile küresel zincirin merkezidir. Askeri güç ile değil, ekonomik yatırımlar ile Afrika, Güney Amerika ve Asya’da “kaynak kolonizasyonu” modeli kurmuştur. Batı’nın “yeşil enerji dönüşümünü” kontrol eden görünmez güç haline gelmiştir.

2) ABD ve Batı Bloku: Teknolojik Egemenlik için Kaynak Hamlesi

ABD-AB-Japonya “Friend-Shoring” ittifakı ile Çin tekelini kırma politikası yürütmektedir.

3) Türkiye: Avrasya’nın Yeni Maden Gücü Adayı

Türkiye, 57 maden türünün 30’dan fazlasına sahip olup NTE rezervinde dünyada 2. sıradadır. Eskişehir Beylikova sahası 694 milyon ton ile Avrupa’nın en büyük rezervidir. Türkiye, Çin-ABD rekabetinde bağımsız tedarik merkezi olma potansiyeline sahiptir.

Stratejik Dayanıklılık Yeni Küresel Güç Parametresi

Stratejik dayanıklılık; kriz dönemlerinde ekonomik, teknolojik ve savunma ürünlerini üretebilme ve tedarik zinciri bağımsızlığını koruyabilme kapasitesidir.

Bu bileşenler artık askeri güç kadar önemlidir:

Enerji ve maden güvenliği

Teknoloji üretim kabiliyeti

Jeopolitik ağ kurma yeteneği

Yeşil dönüşüm

Üretim ortaklığı / üretim sahipliği

İnsan kaynağı planlaması

Türkiye için model:

Milli Nadir Toprak Ajansı kurulmalı, ASELSAN – TUSAŞ – HAVELSAN yerli NTE dönüşüm üretimine geçmelidir. Türk Devletleri Teşkilatı ile ortak maden işletmeleri kurulmalıdır.

Avrupa Birliği’nin Yaklaşımı: Yeşil Dönüşümün Maden Çelişkisi

AB, 2030’a kadar tükettiği kritik minerallerin en az %10’unu kendi topraklarından, %40’ını dost ülkelerden tedarik etmeyi hedeflemektedir. Bu nedenle Türkiye güvenli tedarik ortağı olarak önem kazanmaktadır.

21. Yüzyılın Güç Eksenleri

Bölge Stratejik Hedef Güç Aracı Dayanıklılık Unsuru

ABD Savunma ve uzay üstünlüğü Tedarik çeşitlendirme Ar-Ge ve üretim bağımsızlığı

Çin Küresel üretim zinciri hakimiyeti Maden yatırımları Devlet destekli entegrasyon

AB Yeşil enerji dönüşümü Kritik hammadde anlaşmaları Sürdürülebilir madencilik politikası

Türkiye Bölgesel tedarik merkezi Yerli rezerv + Türk Devletleri işbirliği Teknoloji transferi ve sanayi entegrasyonu

Geleceğin Gücü, Maden Zincirini Kim Kontrol Ederse Ondadır

yüzyılın mücadelesi artık enerji hatlarından değil, maden damarlarından geçiyor. NTE; ABD’nin silah sistemi ruhu, Çin’in küresel baskı aracıdır.

Türkiye stratejik maden diplomasisini doğru yönlendirirse sadece bölgesel değil küresel bir üretim ve tedarik gücü olabilir.

Madenler artık sadece yeraltı serveti değil; geleceğin güvenlik, bağımsızlık ve refah anahtarıdır.

Bu anahtarı kim tutarsa, 21. yüzyılın stratejik geleceğini de o yazacaktır.

İstersen,