Dönemin Valisi Edhem Bey’in girişimleriyle başlatılan çalışmalar sonucunda şehir, 1929 yılında ilk kez elektrikle tanıştı. Bu tarihi gelişme, Afyonkarahisar’ın hem sosyal hem ekonomik hayatında yeni bir dönemin kapısını araladı.
KANDİL IŞIĞINDAN ELEKTRİK AYDINLIĞINA
Cumhuriyetin ilk yıllarında Afyonkarahisar sokakları, köşe başlarına yerleştirilen gaz fenerleriyle aydınlatılıyordu. Fakat özellikle kenar mahallelerde bu fenerlerin yetersizliği nedeniyle halk geceleri karanlıkta yürümek zorunda kalıyordu. Zamanla belediye, çözüm için “lüks lambaları” satın alarak şehrin belirli noktalarına yerleştirdi. Bu lambalar kısa süreli bir rahatlama sağlasa da modernleşen Afyonkarahisar’ın ihtiyacını karşılamaya yetmedi.
VALİ EDHEM BEY’İN VİZYONER HAMLESİ
1927 yılı, Afyonkarahisar’ın kaderini değiştiren dönüm noktası oldu. Dönemin Valisi Edhem Bey, şehri elektrikle buluşturmak için büyük bir girişim başlattı. İstanbul’dan bir Fransız mühendis getirterek Gecek ve Kışlacık bölgelerinde teknik incelemeler yaptırdı. Eskişehir ve İzmit’teki elektrik santrallerini de örnek alarak, Afyon’a en uygun sistemin mazotla çalışacak bir tesis olacağına karar verdi.
Bu süreçte, Darülfünun’un (İstanbul Üniversitesi) ünlü mühendislerinden Refik Bey şehrin elektrik projesini hazırladı. Proje, 105 bin lirayı bulan bütçesiyle o dönem için oldukça büyük bir yatırım sayılıyordu. İhaleyi kazanan Macar Ganz Şirketi, santrali 9 ay içinde faaliyete geçirme taahhüdü verdi.
ZORLUKLARLA GELEN AYDINLIK
Elektrik santrali için ilk planlanan yer, eski Arslanlar Mezarlığı idi. Ancak şehir planına uygun olmadığı için yer değiştirildi ve yeni bina, Ermeni Mezarlığı yakınlarında inşa edildi. 1928 yılının Mayıs ayında temeli atılan santral binasının yapımı çeşitli aksaklıklar nedeniyle gecikti. Ekim ayına gelindiğinde inşaat tamamlanmak üzereydi.
Aynı dönemde yerel gazetelerde halka elektrik hakkında bilgilendirici yazılar yayımlanmaya başlandı. Afyonkarahisarlılara, elektrik tellerine yaklaşmamaları, elektrik kazalarına karşı dikkatli olmaları yönünde uyarılar yapıldı. Halk, ilk defa “elektrik tehlikesi” kavramıyla da bu dönemde tanıştı.
1929: AFYONKARAHİSAR IŞIĞA KAVUŞUYOR
Tüm bu çalışmaların ardından 1929 yılında Afyonkarahisar resmen elektriğe kavuştu. Macar Ganz Şirketi tarafından kurulan mazotla çalışan santral, şehrin gece hayatını değiştirdi. Artık Afyon’un sokakları gaz lambaları yerine elektrik ışıklarıyla aydınlanıyor, dükkanlar ve resmi daireler geceleri de çalışabiliyordu.
Santralde üretilen elektriğin yakıtı, Afyon Vilayeti Muhasebe-i Hususiye Müdürlüğü (özel idare) bütçesinden karşılanıyordu. Bu sayede elektrik, hem kamu kurumlarına hem de halkın kullanımına sunuldu.
BİR DÖNEMİN SONU, AYDINLIĞIN BAŞLANGICI
Afyonkarahisar’ın elektriğe kavuşması, sadece bir teknolojik gelişme değil, aynı zamanda bir medeniyet adımıydı. O yıllarda Türkiye’nin pek çok şehri hâlâ gaz lambalarıyla aydınlanırken, Afyonkarahisar bu alanda öne çıkmayı başardı.
Kandillerin titrek ışığından, elektriğin pırıl pırıl aydınlığına uzanan bu hikâye; Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki ilerleme azminin ve yerel yönetimlerin vizyoner çabasının bir simgesi olarak tarihteki yerini aldı.
